Odpowiedzialność sprzedawcy za wady rzeczy używanej w umowach między osobami prywatnymi

W przekonaniu większości społeczeństwa w przypadku sprzedaży rzeczy używanej np. 15 -letniego samochodu pomiędzy osobami prywatnymi sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności za jej wady, stan techniczny, czy przydatność do umówionego użytku. W niniejszym artykule wyjaśniamy, co w powyższym temacie wynika z przepisów prawa i czy w rzeczywistości sprzedając rzecz używaną osobie prywatnej można mieć pewność, że kupujący nie będzie zgłaszał do sprzedającego żadnych roszczeń.

POJECIE SPRZEDAWCY, KUPUJĄCEGO, RĘKOJMI

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż zgodnie z  art. 556 Kodeksu cywilnego sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeśli rzez sprzedana ma wadę (rękojmia). Sprzedającym jest ten, kto zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać ją kupującemu, a kupującym ten, kto zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy ceny.

Z powyższego wynika, iż przepisy w przedmiocie rękojmi nie ograniczają odpowiedzialności wyłącznie do rzeczy nowych, czy też, że dotyczą tylko relacji konsument – przedsiębiorca lub przedsiębiorca – przedsiębiorca, stąd o ile nie umówiono się inaczej, osoba prywatna sprzedając rzez używaną innej osobie prywatnej również odpowiada za jej wady, zarówno fizyczne, jak i prawne, o czym poniżej.

POJĘCIE WADY

Wada polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1)  nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;

2)  nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;

3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;

4)  została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Rzecz dotknięta jest wadą prawną, jeżeli stanowi własność osoby trzeciej, jest obciążona prawem osoby trzeciej albo ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu. W przypadku sprzedaży prawa wada prawna może również polegać na nieistnieniu prawa. Pozostałe wady stanowią wady fizyczne.

             Co ważne, sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady rzeczy, nawet jeśli w momencie zawierania umowy o niej nie wiedział. Zgodnie bowiem z art. 559 Kodeksu cywilnego sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili.

             Należy jednak zaznaczyć, iż jak wskazuje się w orzecznictwie w przypadku sprzedaży pomiędzy osobami fizycznymi, aby skorzystać z uprawnień przysługujących kupującemu z tytułu rękojmi za wady fizyczne, powinien on wykazać dwie okoliczności: 1) obciążenie rzeczy wadą fizyczną; 2) istnienie wady w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub powstanie wady z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili  (patrz: wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi - III Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 08.03.2023 r. III Ca 2451/21 oraz wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi - III Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 05.04.2023 r., III Ca 1820/22)

             Ujmując rzecz prościej, kupujący musi udowodnić wadę rzeczy, a także, iż istniała ona w chwili zawierania umowy. Wówczas sprzedawca odpowiada na podstawie rękojmi i bezskuteczna będzie jego obrona, iż nie wiedział o wadzie w chwili sprzedaży.

UPRAWNIENIA KUPUJĄCEGO Z TYTUŁU RĘKOJMI

             Przechodząc dalej, jeśli kupujący wykazał wadę i jej istnienie w momencie zawierania umowy, przysługuje mu prawo:

1. złożenia sprzedawcy oświadczenia o obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy (zwrotu ceny), chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie, co nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, przy czym, co istotne kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna (§ 4), jednak obowiązek wykazania nieistotności spoczywa na sprzedającym,
2. żądać od sprzedawcy wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady – wówczas sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego.

             Wyjaśniając pokrótce, czym jest odstąpienie od umowy trzeba wskazać, iż jest to forma spełnienia żądania kupującego skutkująca, tym, iż umowa uważana jest za niezawartą, co powoduje, iż strony zobowiązane są zwrócić świadczenia wzajemne tj. kupujący wydać rzecz, a sprzedawca oddać środki stanowiące cenę nabycia. Co prawda, przepis przewiduje wyjątki tj. niezwłoczna, bez nadmiernych niedogodności naprawa lub wymiana rzeczy na wolną od wad przed sprzedawcę, a także nieistotność wady, którą winien wykazać sprzedawca, jednak z uwagi na fakt, iż są to pojęcia ocenne, badanie, czy zaistniały podstawy do ich zastosowania wymagają każdorazowo analizy konkretnego przypadku. Dorobek doktryny i orzecznictwa dotyczący „niezwłoczności”, „braku nadmiernych niedogodności” oraz „istotności wady” jest bogaty. Dla przykład można wskazać, iż:

NIEZWŁOCZNIE

Niezwłoczne” usunięcie wady w rozumieniu art. 560 §1 KC oznacza naprawę rzeczy bez zbędnej zwłoki, w krótkim czasie, zdeterminowanym charakterem wady (patrz: uchwała Sądu Najwyższego z 30.12.1988 r., III CZP 48/88).  Ocena działań podjętych przez sprzedawcę powinna być zatem podjęta każdorazowo z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10.1.2002r., II CKN 564/99; por. jednak uchwały Sądy Najwyższego z 30.12.1988 r., III CZP 48/88, w której stwierdzono, że sformułowanie „niezwłocznie” użyte w art. 560 § 1 KC oznacza, że sprzedawca powinien podjąć odpowiednie działania w terminie nie przekraczającym dwóch tygodni).

NADMIERNE NIEDOGODNOŚCI

Wymiana rzeczy wadliwej na wolną od wad lub usunięcie wady może z kolei wiązać się z „nadmiernymi niedogodnościami” dla kupującego na przykład wówczas, gdy – ze względu na upływ czasu – nie mogłyby one prowadzić do osiągnięcia celu, dla którego kupujący nabył daną rzecz (E. Habryn-Chojnacka, w: Gutowski, Komentarz, t. II, 2019, art. 560, Nb 37) lub w negatywny sposób oddziaływałyby na szeroko pojęty interes kupującego, w tym również interes niemajątkowy (Pecyna, Ustawa, s. 159; E. Habryn-Chojnacka, w: Gutowski, Komentarz, t. II, 2019, art. 560, Nb 37).

Nie jest wystarczające samo wyrażenie przez sprzedawcę gotowości podjęcia takich działań (J. Jezioro, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz, 2019, art. 560, Nb 15; A. Brzozowski, w: Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2021, art. 560, Nb 2). Kupującemu nie przysługuje jednak uprawnienie do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy lub obniżeniu ceny, jeżeli przez swoje działania lub zaniechania uniemożliwia on sprzedawcy realizację deklarowanej przez niego gotowości wymiany rzeczy lub usunięcia wad (wyrok Sądu Najwyższego z 15.12.2000 r., IV CKN 191/00).

ISTOTNOŚĆ WADY

 Na podstawie art. 560 § 4 KC kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna. Ustawodawca, posługując się w tym przypadku pojęciem niedookreślonym, nie wskazuje żadnych kryteriów istotności/nieistotności wady rzeczy sprzedanej. Wydaje się, że ocena istotności/nieistotności wady rzeczy sprzedanej dokonywana powinna być na podstawie treści umowy, a w szczególności przez odwołanie się do usprawiedliwionych oczekiwań kupującego w stosunku do przedmiotu umowy. Ciężar dowodu co do nieistotności wady obciąża sprzedawcę. Chwilą miarodajną dla oceny nieistotności wady jest chwila odstąpienia od umowy (zob. W.J. Katner, J. Pisuliński, w: SPP, t. 7, 2018, Nb 528 i n.).

TERMINY RĘKOJMI

Należy podkreślić, iż w przypadku rzeczy ruchomych sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się jednak z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady.  W terminie określonym w zdaniu poprzednim kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.

MOŻLIWOŚĆ OGRANICZENIA LUB WYŁĄCZENIA UPRAWNIEŃ Z TYTUŁU RĘKOJMI

Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Powyższy przepis stanowi ustawową przesłankę do uchylenia się przez sprzedawcę od odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy. W literaturze przyjmuje się, że ciężar dowodu w zakresie wiedzy kupującego o istnieniu wady, obciąża sprzedawcę, dlatego też zawierając umowę sprzedaży wiedząc o wadzie należy co najmniej ująć ją w umowie. Ustne poinformowanie drugiej strony może bowiem okazać się niewystarczające i znacznie utrudnić dochodzenie swoich racji w przypadku sporu.

Strony mogą również odpowiedzialność z tytułu rękojmi ograniczyć lub wyłączyć, jednak jest ono bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.  Jak wskazano w  wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - I Wydział Cywilny z dnia 12.06.2014 r., I ACa 303/14 „Można mówić o podstępnym zatajeniu wady przez sprzedawcę w sytuacji kiedy sprzedawca celem utrudnienia wykrycia wady przez kupującego umyślnie wadę ukrył bądź też wiedząc o istnieniu wady, nie poinformował o niej kupującego. Wobec wyłączenia w umowie odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi obowiązkiem kupującego, chcącego skorzystać z uprawnień wynikających z rękojmi, było wykazanie, że sprzedawca podstępnie przed nim wadę kombajnu zataił”

Szczegółowa analiza możliwości ograniczenia rękojmi lub jej wyłączenia w umowie sprzedaży wykracza jednak poza ramy niniejszego opracowania.

PODSUMOWANIE

             Reasumując, co do zasady, w relacji pomiędzy osobami prywatnymi sprzedawca ponosi wobec kupującego odpowiedzialność za wady rzeczy używanej. Zdajemy sobie jednak sprawę, iż tematyka samej instytucji rękojmi może wydawać się skomplikowana  mimo lektury niniejszego artykułu, dlatego w przypadku dalszych wątpliwości zapraszamy do kontaktu.